വില കൊടുത്തു വാങ്ങുന്ന സാധനങ്ങൾ കേടുപാടുള്ളതോ പറഞ്ഞ നിലവാരമില്ലാത്തതോ ഒക്കെ ആയി നമ്മൾ പറ്റിക്കപ്പെടാറുണ്ട്. പലപ്പോഴും കേടുവന്ന സാധനങ്ങൾ മാറ്റി നൽകാൻ കടക്കാർ തയ്യാറാവാറില്ല. ഉപഭോക്താക്കളെ ചൂഷണത്തിൽ നിന്ന് സംരക്ഷിക്കുന്നതിനും, മായം ചേർത്തതും നിലവാരമില്ലാത്തതുമായ ചരക്കുകൾ വാങ്ങി പറ്റിക്കപ്പെടുന്നതിൽ നിന്നും, അപര്യാപ്തമായ സേവനങ്ങളിൽ നിന്നും അവരെ രക്ഷിക്കുന്നതിനുമായി ഉപഭോക്തൃ സംരക്ഷണ നിയമം 1986ഏപ്രിൽ 15 മുതൽ ഇന്ത്യയിൽ നിലവിൽ വന്നു. പിന്നീട് 1986 ലെ നിയമം റദ്ദ്‌ ചെയ്തുകൊണ്ട് 2020 ജൂലൈ മുതൽ ഉപഭോക്താവിന് കൂടുതൽ നിയമ സംരക്ഷണം നൽകിക്കൊണ്ട് പുതിയ ഉപഭോക്തൃ സംരക്ഷണ നിയമം നിലവിൽ വന്നു. ഓൺലൈനിൽ ഇടപാടുകൾ വർധിച്ചു വരുന്ന പുതിയ ലോകത്ത് ചൂഷണത്തിന് വിധേയരാകുന്ന ഓൺലൈൻ ഉപഭോക്താക്കളടക്കമുള്ള എല്ലാത്തരം ഉപഭോക്താക്കളുടെയും അവകാശങ്ങൾ സംരക്ഷിക്കുക എന്നതാണ് ഈ നിയമത്തിന്റെ മുഖ്യലക്ഷ്യം.
വില കൊടുത്തു എന്തെങ്കിലും സാധങ്ങൾ നേരിട്ടോ ഓൺലൈനിലോ വാങ്ങിയ വ്യക്തി, വാങ്ങിയ ആളുടെ അനുവാദത്തോടെ സാധനങ്ങൾ ഉപയോഗിച്ച വ്യക്തി, പണം കൊടുത്തു എന്തെങ്കിലും സേവനങ്ങൾ ഉപയോഗപ്പെടുത്തിയ വ്യക്തി എന്നിവരെ ഈ നിയമ പ്രകാരം ഉപഭോക്താവായി പരിഗണിക്കും. ഒരാൾ വില കൊടുത്തു വാങ്ങിയ സാധനം കേടുപാടുള്ളതോ വൈകല്യമുള്ളതോ ആവുക, പണം നൽകി പ്രയോജനപ്പെടുത്തിയ സേവനത്തിൽ പോരായ്മയോ അപര്യാപ്തതയോ നേരിടുക, നിയമപ്രകാരം നിശ്ചയിച്ച വിലയെക്കാൾ അതികം വാങ്ങുക, ആളുകളുടെ ജീവനും സുരക്ഷക്കും അപകടകരമായ സാധനങ്ങൾ വില്പന നടത്തുക എന്നീ സാഹചര്യങ്ങളിൽ ഇത്തരം സാധനങ്ങളോ സേവനങ്ങളോ വാങ്ങിയ ആൾക്ക് അതായത് ഉപഭോക്താവിനു പരിഹാരത്തിനായി ഉപഭോക്തൃ കോടതി അഥവാ ഉപഭോക്തൃ തർക്ക പരിഹാര കമ്മീഷനെ സമീപിക്കാവുന്നതാണ്.
സാധനങ്ങൾ വാങ്ങുമ്പോഴോ, സേവനങ്ങൾ ഉപയോഗപ്പെടുത്തുമ്പോഴോ ഉപഭോക്താക്കൾ വഞ്ചിക്കപ്പെടുന്നില്ല എന്നുറപ്പാക്കുന്നതിനാണ് ഉപഭോക്തൃസംരക്ഷണ നിയമം കൊണ്ട് ഉദ്ദേശിക്കുന്നത്. വളരെ വേഗത്തിലും ലളിതമായ നടപടിക്രമങ്ങളിലൂടെയും കുറഞ്ഞ ചെലവിലും ഉപഭോക്താക്കളെ തർക്കങ്ങൾ പരിഹരിക്കാൻ സഹായിക്കുന്നതാണ് ഈ നിയമം. ദേശീയതലത്തിൽ ദേശീയ ഉപഭോക്തൃ തർക്കപരിഹാര കമ്മീഷൻ, സംസ്ഥാന തലത്തിൽ സംസ്ഥാന ഉപഭോക്തൃ തർക്ക പരിഹാര കമ്മീഷൻ, ജില്ലകൾ തോറും ജില്ലാ ഉപഭോക്തൃ തർക്ക പരിഹാര കമ്മീഷൻ എന്നിങ്ങനെ മൂന്നുതരം സ്ഥാപനങ്ങളാണ് ഈ നിയമം നടപ്പാക്കാനുള്ള സംവിധാനങ്ങളായി പ്രവർത്തിക്കുന്നത്.
ബാങ്ക്, ധനകാര്യ സ്ഥാപനങ്ങൾ, ഇൻഷുറൻസ്, ട്രാൻസ്പോർട്ട്, ടെലിഫോൺ സർവീസ്, ഡോക്ടറുടെ സേവനം, ജല വിതരണം, വിദ്യാഭ്യാസ സ്ഥാപനങ്ങൾ, ഫ്ലാറ്റ് നിർമാതാക്കൾ, ഇൻഡ്യൻ റെയിൽവേ, ട്രാവൽ ഏജൻസി, ഹോട്ടൽ, പോസ്റ്റൽ സർവീസ്, ഇലക്ട്രിസിറ്റി ബോർഡ്, കൊറിയർ സർവീസ്, ഓൺലൈൻ വ്യാപാര സ്ഥാപനങ്ങൾ തുടങ്ങി പണം വാങ്ങി സാധനങ്ങൾ വില്പനനടത്തുന്നതോ സേവനങ്ങൾ നൽകുന്നതോ ആയ ഏതു വ്യക്തിയും സ്ഥാപനവും ഈ നിയമത്തിന്റെ പരിധിയിൽ വരുന്നതാണ്.
ഉപഭോക്തൃ തർക്ക പരിഹാര വേദികൾ
വാങ്ങിയ സാധനത്തിന്റേയോ സേവനത്തിന്റെയോ മൂല്യം ഒരു കോടിയിൽ കവിയാത്ത പരാതികൾ ജില്ലാ ഉപഭോക്തൃ തർക്കപരിഹാര കമ്മീഷനിൽ സമർപ്പിക്കാവുന്നതാണ്. ഒരു കോടി മുതൽ പത്ത് കോടി വരെയുള്ളവ സംസ്ഥാന കമ്മീഷനിലും പത്ത് കോടിക്ക് അധികമാണെങ്കിൽ ദേശീയ കമ്മീഷനിലും ആണ് പരാതി കൊടുക്കേണ്ടത്. പരാതിക്ക് ആസ്പദമായ സംഭവം ഉണ്ടായ സ്ഥലം, എതർകക്ഷി (കച്ചവടക്കാരൻ) താമസിക്കുന്നതോ പ്രവൃത്തി നടത്തുന്നതോ ആയ സ്ഥലം, അയാളുടെ ശാഖ പ്രവർത്തിക്കുന്ന സ്ഥലം, പരാതിക്കാരൻ താമസിക്കുകയോ ജോലി ചെയ്യുകയോ ചെയ്യുന്ന സ്ഥലം എന്നിവിടങ്ങളിലെ ഉപഭോക്തൃ തർക്കപരിഹാര കമ്മീഷനിൽ ഏതിലെങ്കിലും പരാതി സമർപ്പിക്കാവുന്നതാണ്.
പരാതി നൽകേണ്ട വിധം
പരാതി വെള്ളക്കടലാസിൽ എഴുതി നൽകുകയോ ഓൺലൈൻ ആയി സമർപ്പിക്കുകയോ ചെയ്യാം. നേരിട്ടോ പോസ്റ്റ് വഴിയോ പരാതി ഫയൽ ചെയ്യാം. പരാതി സമർപ്പിക്കുന്നതിന് മുമ്പ് നിങ്ങൾ എതിർകക്ഷിക്ക് വ്യക്തിപരമോ നിയമപരമോ ആയ അറിയിപ്പ് നൽകേണ്ടത് പ്രധാനമാണ്. പരാതിക്കൊപ്പം പരാതിയുടെ നാല് കോപ്പികൾ ഫയൽ ചെയ്യേണ്ടതുണ്ട്, കൂടാതെ കൂടുതൽ എതിർകക്ഷികൾ ഉണ്ടെങ്കിൽ ഓരോ എതിർ കക്ഷിക്കും അധിക പകർപ്പുകളും വെക്കണം. പരാതിക്കാരന്റെ വിലാസം എതിർകക്ഷിയുടെ (കച്ചവടക്കാരൻ/സേവനദാതാവ്) വിലാസം എന്നിവ രേഖപ്പെടുത്തിയിരിക്കണം. ഉത്പന്നം വാങ്ങിയതിന്റെ വിശദവിവരങ്ങൾ പരാതിയിൽ രേഖപ്പെടുത്തണം. ഉല്പന്നത്തിന് നിലവാരക്കുറവ്‌, കേടുപാട്, പ്രവർത്തനരാഹിത്യം, മായം തുടങ്ങി എന്താണോ ഉപഭോക്താവിന് തർക്കമായിട്ടുള്ളത് അവ അല്ലെങ്കിൽ അയാൾ തേടിയ സേവനത്തിന്റെ ന്യൂനത എന്താണോ അത് പരാതിയിൽ രേഖപ്പെടുത്തണം. ഉപഭോക്താവ് ആവശ്യപ്പെടുന്ന പരിഹാരം അഥവാ നിവർത്തികളും എഴുതണം. ജില്ലാ കമ്മിഷനിൽ പരാതികൾ സമർപ്പിക്കുന്നത് ഉപഭോക്തൃ നിയമത്തിന്റെ വകുപ്പ് 35 പ്രകാരമാണ്. പരാതിയോടൊപ്പം നിശ്ചിത ഫീസും നൽകേണ്ടതുണ്ട്. വാങ്ങിയ സാധനത്തിന്റെ വില 5 ലക്ഷം രൂപ വരെ ആണെങ്കിൽ പരാതിയോടൊപ്പം ഫീസ് അടക്കേണ്ടതില്ല. 5 ലക്ഷം മുതൽ 10 ലക്ഷത്തിന് താഴെവരെയുള്ളതിന് 200 രൂപയും 10 ലക്ഷം മുതൽ 20 ലക്ഷത്തിന് താഴെ വരെയുള്ളതിന് 400 രൂപയും ഫീസ് നൽകണം. 20 ലക്ഷത്തിന് മുകളിൽ 50 ലക്ഷം വരെ 1000 രൂപയും, 1 കോടി വരെ 2000 രൂപയും, 1 കോടിക്ക് മുകളിൽ 2 കോടി വരെ 2500 രൂപ, കേസിലുൾപ്പെട്ട സാധനത്തിന്റെയോ സേവനത്തിന്റെയോ വില പത്ത് കോടിക്കും മുകളിലാണെങ്കിൽ 7500 രൂപ എന്നിങ്ങനെയും ഫീസ് നൽകണം. ഫീസ് ഏതെങ്കിലും നാഷണലൈസ്ഡ് ബാങ്കിൽ നിന്നും എടുത്ത ക്രോസ്സ് ചെയ്ത ഡിമാൻഡ് ഡ്രാഫ്റ്റ് ആയോ ക്രോസ്സ് ചെയ്ത പോസ്റ്റൽ ഓർഡർ ആയോ ആണ് അടക്കേണ്ടത്. പ്രസിഡന്റ്, ഉപഭോക്തൃ തർക്ക പരിഹാര കമ്മീഷൻ (ജില്ലയുടെ പേര്) എന്ന പേരിലാണ് ഡിമാൻഡ് ഡ്രാഫ്റ്റോ പോസ്റ്റൽ ഓർഡറോ എടുക്കേണ്ടത്. പരാതിക്കാരൻ അവലംബിക്കുന്ന തെളിവുകളെന്തെങ്കിലുമുണ്ടെങ്കിൽ അവയും (രസീത്, ബില്ല്, കരാർ മുതലായവ) പരാതിക്കൊപ്പം ഹാജരാക്കാം. പരാതിക്കൊപ്പം രേഖകളുടെ ഫോട്ടോസ്റ്റാറ്റ് ഹാജരാക്കിയാൽ മതി. അസ്സൽ പിന്നീട് ഹാജരാക്കിയാൽ മതി.
പരാതിയിന്മേലുള്ള നടപടികൾ
ലഭിക്കുന്ന പരാതികൾ ഉപഭോക്തൃ കമ്മീഷൻ എതിർകക്ഷിക്ക് അയച്ചുകൊടുക്കുകയും അയാളോട് 30 ദിവസത്തിനകം മറുപടി ബോധിപ്പിക്കണമെന്നും നിർദ്ദേശിക്കുന്നു. മറുപടി ലഭിച്ചാലും ഇല്ലെങ്കിലും തർക്ക വിചാരണക്കായി തീയതി നിശ്ചയിക്കുകയും തുടർന്ന് പരാതിക്കാരന്റെയും എതിർകക്ഷിയുടെയും തെളിവ് രേഖപ്പെടുത്തുകയും ഭാഗം കേള്‍ക്കുകയും ചെയ്യും. മൂന്നുമാസത്തിനകം പരാതികളിൽ തീർപ്പുകല്പിക്കണമെന്നാണ് നിയമം അനുശാസിക്കുന്നത്. ഉപഭോക്തൃ കേസുകൾ അഭിഭാഷകന്റെ സഹായമില്ലാതെ, ഉപഭോക്താവിന് നേരിട്ട് നടത്താവുന്നതാണ്. ഈ കേസുകളിൽ തെളിവ് നിയമത്തിലെ വ്യവസ്ഥകൾ കർശനമായി പാലിക്കണമെന്ന നിബന്ധനയില്ല. ജില്ലാ കമ്മീഷൻ വിധിക്കെതിരെ സംസ്ഥാന കമ്മീഷനിലും സംസ്ഥാനകമ്മീഷൻ വിധിക്കെതിരെ ദേശീയ കമ്മീഷനിലും ദേശീയ കമ്മീഷൻ വിധിക്കെതിരെ സുപ്രീം കോടതിയിലും അപ്പീൽ ബോധിപ്പിക്കാം. വിധി പറഞ്ഞ് 30 ദിവസത്തിനുള്ളിൽ അപ്പീൽ ബോധിപ്പിക്കാവുന്നതാണ്. എന്നാൽ മതിയായ കാരണങ്ങൾ ഉണ്ടായാൽ 30 ദിവസം കഴിഞ്ഞുള്ള അപ്പീലുകളും സ്വീകരിക്കുന്നതാണ്. വിധി തിയ്യതി എന്ന് ഉദ്ദേശിക്കുന്നത് വിധിയുടെ കോപ്പി കയ്യിൽ കിട്ടുന്ന ദിവസമാണ്. എതിർകക്ഷിയെ ശല്യം ചെയ്യുന്നതിനു വേണ്ടിയുള്ളതോ ബാലിശമായതോ ആയ പരാതികൾ തള്ളിക്കളയാൻ കമ്മീഷനുകൾക്ക് അധികാരമുണ്ട്. കള്ള പരാതി നൽകുന്നവർക്കെതിരെ ശിക്ഷണ നടപടികൾ സ്വീകരിക്കാനും കമ്മീഷനുകൾക്ക് അധികാരമുണ്ട്.
ഉപഭോക്താവിന്റെ നിവൃത്തികൾ
ഉത്പന്നത്തിന്റെ കേടുപാടുകൾ പരിഹരിച്ച് നൽകുവാനും ഉപയോഗശൂന്യമായവ മാറ്റി പുതിയത് നൽകാനും വാങ്ങിയ വില തിരികെ നൽകുവാനും ഏതെങ്കിലും തരത്തിൽ നഷ്ടമുണ്ടാകുകയാണെങ്കിൽ ആയതിന് നഷ്ടപരിഹാരം നൽകുവാനും നിർദ്ദേശിക്കുന്നതിനുള്ള അധികാരം ഉപഭോക്തൃ ഫോറങ്ങൾക്കുണ്ട്. ഈ ഉത്തരവുകൾ ലംഘിക്കപ്പെട്ടാൽ അറസ്റ്റ് ചെയ്ത് ജയിലിലേക്കയയ്ക്കുവാനും നിയമത്തിൽ വ്യവസ്ഥയുണ്ട്. വ്യക്തികൾക്ക് നേരിട്ടോ, കൂട്ടായോ, അംഗീകൃത ഉപഭോക്തൃ സംഘടനകൾക്കോ പരാതികൾ നൽകാവുന്നതാണ്.